5 december: Sinterklaas

KRAMPUS, hier beter bekend als "ZWARTE PIET" 
De Krampus is een beestachtig demon uit de folklore van de Alpen-regio's. Het woord komt van het Oudhoogduitse woord voor klauw: Krampen. De Krampus is in de Alpen-regio de metgezel van Sinterklaas, hij komt onder andere voor in Oostenrijk, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Italië en Tsjechië.

​

Beschrijving van de traditie
Van oudsher vermommen jonge mannen zich als de Krampus in de eerste twee weken van december. Vooral op de avond van 5 december zwerven ze over de straten en jagen kinderen (en volwassenen) angst aan met roestige bellen en kettingen. Het idee hierachter is dat met de geluiden de kwade geesten die rond midwinter aanwezig zijn verjaagd worden.

Ook komen Krampussen binnen in huizen. Waar Sinterklaas cadeautjes uitdeelt aan brave kinderen, is Krampus een dreiging voor straf voor de stoute kinderen. Hij geselt ze of stopt ze in zijn zak, waarna de stoute kinderen meegenomen worden naar het bos (zie ook man met de zak). In enkele plattelandgebieden is het traditie dat de Krampus jonge vrouwen met een tuchtroede straft.

Het uiterlijk van de Krampus kan per dorp verschillen, zo wordt in bepaalde regio's het hoofd zwartgeschminkt.

​

Christelijke tijd
Ten tijde van de inquisitie was het verboden om zich te verkleden als duivel, hierop stond de doodstraf. In enkele zeer afgelegen gebieden had de kerk echter niet de macht om de heidense gebruiken uit te roeien.

Sinds midden zeventiende eeuw voerden de kloosterscholen de Sinterklaastraditie weer in: goedheiligman gaf geschenken aan de brave kinderen. In de Alpen-regio bleven de oude tradities in leven en werden de stoute kinderen bovendien gestraft door de Krampus. Het lijkt er op dat de oeroude gebruiken nog altijd niet waren uitgeroeid en zoals meerdere heidense gebruiken, zoals de kerstboom uit het joelfeest, werd de Krampus geïntegreerd in het christelijke feest. Door de Krampus een "hulpje" van Sinterklaas te maken, hoopte de kerk de kracht van dit heidense symbool alsnog te laten verdwijnen.

​

13 december: Sint Lucia

Er gaan verschillende verhalen rondom Lucia. Op de juliaanse kalender was 13 december de kortste dag van het jaar en je kunt Luciadag dan ook zien als de tegenhanger van het in Zweden ook al zo enthousiast gevierde midzomer.

Volgens de overlevering was Lucia van Syracuse een vrouw die in de tijd van de christenvervolging ondergedoken christenen eten bracht en verzorgde. Ze vond haar weg in de donkere catacomben bij het licht van kaarsen, die ze op haar hoofd droeg om haar handen vrij te hebben. Of ze bleef op heldhaftige en wonderbaarlijke manieren maagd, omdat ze zichzelf zag als bruid van de Heer. In beide versies ondergaat ze allerlei ontberingen (zoals het uitsteken van haar ogen, zonder dat ze daarbij trouwens haar zicht verloor) en stierf ze een martelaarsdood. Vandaar ook het rode lint om Lucia’s middel, dat verwijst naar bloed en dood.

​

​

21 december: Winterzonnewende, Yule

Yule, ook gekend als midwinter, winterwende, Joel, Saturnalia.
Tussen 20 en 22 december bereikt de zon zijn laagste punt (op het noordelijk halfrond). In de langste nacht van het jaar waarop de nieuwe zonnegod, het kind van het licht geboren wordt.
Het is het feest van de hoop op nieuw licht en nieuwe vruchtbaarheid, vanaf die dag worden de dagen immers opnieuw langer.

Het is de nacht en de dag van alle moeders en hun eerstgeboren zoon die de kracht van het nageslacht is. Ook wordt men eraan herinnerd dat het leven, dat nu diep in de aarde verborgen is en er zijn rust neemt, aan het ontwaken is.

In deze nacht schenkt de Godin het leven aan het Licht en de Zon keert weer terug. De Zon keert weer, geboren uit de donkere en voedende schoot van de Moeder, de Grote Godin. De Heer van de Dood is de Heer van de Wedergeboorte en duisternis maakt nu plaats voor het licht als elke dag langer wordt. Men denkt dat het woord Yule afstamt van het deense woord Hjul, wat wiel betekent. Yule is ook wel bekend als winterzonnewende en in mindere mate als wintersolstitium. Beide namen slaan op het verschijnsel dat rond deze tijd in het jaar de dagen en nachten een aantal etmalen precies even lang zijn. Voor de zonnewende worden de dagen alsmaar korter en de nachten langer, terwijl na de zonnewende de dagen steeds langer worden en de nachten korter. De zon heeft zich dus ‘gewend’ en het licht keert terug. Dit verschijnsel komt ook terug in de naam Yule. Het wiel van het jaar draait zich en de volgende fase begint.
De terugkeer van het licht was zeer belangrijk voor onze voorouders, want meer licht betekende meer zon en warmte, hetgeen een nieuwe groeiperiode voor de gewassen betekende. Het is dus ook niet vreemd dat daarom dit bij uitstek een tijd was om feest te vieren. Het ergste deel van de winter was namelijk voorbij en vanaf nu kon men gaan uitkijken naar de tijd dat de natuur weer in bloei zou komen. Onze voorouders zagen dit feest dan ook als het midden van de winter, ofwel de donkere periode. Terwijl wij tegenwoordig 21 december, de dag waarop we Yule hebben vastgelegd, juist zien als het begin van de winter. Dit komt omdat wij puur uitgaan van onze tijdsklok. 

​

​

25 december: Kerstmis

Kerstmis begon met de nachtmis. In de 4de eeuw werd er in Rome slechts 1 enkele mis gecelebreerd, namelijk in de St. Pieter. Rond 500 kwam ook een nachtmis in gebruik. Later nog werd de mis van de H. Anastasia vervangen door een ander ter eren van de geboorte van Christus. Omdat deze mis vroeg in de ochtend werd opgedragen kreeg ze de naam van de dageraadmis, ook wel herdersmis.

 ‘Het licht van God begint door de duisternis heen te schijnen. De herders gaan op naar Bethlehem’. Dan de dagmis, de eigenlijke Feestmis, ‘het licht straalt over de wereld’. Dit duurde van 4 uur tot ongeveer 8 uur. Dan steekt men kaarsen om de Heilige Familie, die naar Bethlehem moest gaan, bij te lichten.

De Romeinen vierden het Saturnalia, de god van de landbouw Saturnus onder wiens regering, als koning van Latium, de gouden eeuw had geheerst. Dan vierden ze het midwinterfeest, de Dies Natalis Solis Invicti, de geboortedag der onoverwinnelijke zon, rond de kortste dag. Julius Caesar bepaalde dit feest op 25 december.

Het joelende yulfeest werd door de Germanen gevierd, ofwel het feest der 12 nachten, 25 december tot 6 januari. Men geloofde dat de zon in deze tijd stil stond, het zogenaamde Solstitium, in verband met de oude voorstelling dat de zon zich om de aarde bewoog. Daarom liet men op deze dagen alle arbeid rusten. Hierop kwam het Christelijke feest, de geboorte van Hem die genoemd is het Licht der Wereld en Sol Justitae, zon der gerechtigheid.

​

Father Christmas

Op de oude Engelse kerstavonden waar father Christmas en zijn helpers aanwezig waren werden de Nieuwjaar giften uitgedeeld door een man die een blauwe jas aan had en in zijn handen een twijg rozemarijn hield. Het berenhoofd toen, de beroemde dis, die de plaats innam van de kalkoen nu, was omhangen met laurier en rozemarijn. De zilveren bladen van deze struik waren gemengd met de glanzende bladen van de hulst en het geelgroen van de mistletoe, ook waren in die tijd de huizen bedekt met groen. Zo waren ook de kerken in verschillende tijden van het jaar versierd. Later werden deze planten vervangen door Buxus en andere planten als er andere feesten en meerdere heiligen verschenen. A. Pratt.

Op sommige plaat­sen verschijnt de Kerstman, de Amerikaanse Santa Claus. Die is niet afkomstig uit het Finse deel van Lapland, Rovaniemi, maar van Santa Claus, de sinterklaas. Dat heeft te maken met de Hollanders die drie eeuwen geleden Sinter Claes in Nieuw Holland introduceerden. Om de weerstand van kinderen en anderen tegen te gaan vertelde men de kinderen dat hun verlanglijstje op 6 december moesten klaar leggen. Dan had Santa Claus voldoende tijd om die bijeen te vergaren voor de kerstnacht. Geleidelijk aan kreeg zijn lange slanke gestalte een andere vorm, ronder, breder en vrolijker. Hij heeft geen roede meer en geeft ieder kind iets, ongeacht of die wel of niet stout geweest is. Het feest is nogal veranderd. Santa Claus heeft in de vorige eeuw zijn huidi­ge vorm gekregen nadat een populaire Amerikaanse schrijver de mensen liet geloven dat de kindervriend uit Lapland kwam en telkenmale met een door rendieren getrokken en met ge­schenken volgeladen arrenslee arriveerde. Lang geleden ging de Kerstman in allerlei kleuren gekleed. Kleren die met verschillende tinten bont afgezet waren. Op zijn hoofd droeg hij een kroontje van hulst of een hoed. Soms werd hij afgebeeld met drankflessen en vaak hield hij een groot wijnglas in de hand. Hij rookte ook dikwijls een Goudse pijp. Hij was in vroegere dagen geen uniform figuur. Dit duurde tot de twintigste eeuw. In de jaren dertig besloot Coca-Cola de Kerstman in de winter te gebruiken in hun advertentiecampagnes. Ze huurden in 1931 de kunstenaar Haddon Sundblom in om een standaardontwerp van de oude heer te maken. Sundbloms schilderingen overspoelden de markt vanaf die tijd tot de zestiger jaren. Ze werden het beeld van de brenger van kerstgeschenken. Sundblom koos als kleur de officiële handelskleuren van coca cola, rood en wit. Hij wees de hulstkroon of hoed af en koos een ruime slaapmuts. Die was rood met een witte rand en een witte pompon op het eind. De tuniek was rood die op zijn plaats werd gehouden door een zwarte riem. De rode broek stak in een paar stevige zwarte laarzen. Geen pijp en geen wijnglas meer, maar voortaan droeg de Kerstman Coca-Cola. Via de films werd hij ook over de grenzen herkend en erkend.

Het bekendste trekrendier is Rudolp. Het bekende liedje met de rode neus van het dier. De rendieren stammen uit een oude legende over Vadertje Winter. De oude Lappen dachten dat deze mythische figuur met de komst van de winter de rendieren uit de bergen omlaag dreef en sneeuw meebracht. Een natuurlijk proces. Clement Moore combineerde deze dieren in 1822 in zijn kerstverhaal. De sleedieren zijn zo ontstaan in New York. Het zijn dasher, dancer, prancer, vixen, comet, cupid, donder en blitzen. Deze acht dieren, een vrijwel onmogelijk te besturen aantal had hij geleend van Odins paard sleipnir, een paard met acht benen. Sleipnir droeg Odin overal heen als die gekleed in een grote mantel en hoed de mensen ging bezoeken om ze te belonen of te straffen. Mogelijk is Odin een voorloper geweest van Sinterklaas, maar werd nu door Moore aan de Kerstman gekoppeld.